Tijdens zijn bezoek aan de regio vorige week wekte de Amerikaanse president Joe Biden de hoop op een op handen zijnde doorbraak tussen Israël en Saoedi-Arabië, maar hij schoot tekort toen de Saoedi’s hem met een koude schouder begroetten in Jeddah. De koele ontvangst gaf aan dat de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman persoonlijk werd gecharmeerd door Bidens eerdere kritiek op zijn bewind, evenals de Amerikaanse (en Israëlische) medialekken van recente geheime bijeenkomsten die tot die verhoogde verwachtingen leidden. De les voor Israël is dat de Saoedi’s nog steeds geïnteresseerd zijn in het normaliseren van de betrekkingen – grotendeels vanwege de Iraanse dreiging en de voordelen van het aanboren van Israëlische hi-tech oplossingen – maar ze geven de voorkeur aan een langzame, discrete wandeling naar vrede.

Na drie volle dagen in Israël ging Biden afgelopen vrijdag aan boord van de eerste directe vlucht van ben-Gurion Airport naar Saoedi-Arabië te midden van berichten dat hij effectief een regionale Israëlisch-Arabische militaire alliantie tegen Iran smeedde, en nog hogere hoop dat hij een dramatische diplomatieke doorbraak tussen Jeruzalem en Riyad zou kunnen bewerkstelligen. Bij zijn aankomst werd echter al snel duidelijk dat de Saoedi’s zijn urgentie en ambitieuze agenda niet deelden.

Om te beginnen stelde Biden zijn eigen politieke basis teleur door bin Salman bij aankomst met de vuist te slaan, wat door progressieven thuis werd gezien als een nog vriendelijker gebaar dan een handdruk. Dit was vooral het geval nadat Biden publiekelijk had gezworen de Saoedische heerser als een “paria” te behandelen omdat hij de moord op de dissidente journalist Jamal Khashoggi in Turkije in 2018 zou hebben goedgekeurd. Toen Biden bin Salman snel confronteerde met het grimmige incident, vuurde de kroonprins onmiddellijk terug met gerichte vragen over de onopgeloste dood van Al Jazeera-verslaggever Shireen Abu Akleh in Israël en het beruchte misbruik van Arabische gevangenen door Amerikaanse troepen in de Abu Ghraib-gevangenis in Irak zo’n twee decennia geleden.

Nog voordat Biden landde, deden de Saoedi’s al de hoop op een dreigende diplomatieke opening de grond in. Terwijl Biden afscheid nam van de Israëlische interim-premier Yair Lapid, waren de twee opgetogen over de Saoedische aankondiging dat ze hun luchtruim zouden openen voor alle luchtvaartmaatschappijen, waarbij de Amerikaanse president het begroette als een “grote deal” en “de eerste tastbare stap” naar Israëlisch-Saoedische normalisatie. Maar terwijl Biden op weg was naar Jeddah, counterde de Saoedische minister van Buitenlandse Zaken prins Faisal bin Farhan dat het geopende luchtruim “niets te maken had met diplomatieke banden met Israël” en “op geen enkele manier een voorbode was van verdere stappen” in de richting van normalisatie.

Een tweede Saoedische minister, Adel al-Jubeir, voegde er al snel aan toe dat hoewel vrede met Israël “mogelijk” en een “strategische optie” is, het eerst zou moeten wachten op de oprichting van een Palestijnse staat met Oost-Jeruzalem als hoofdstad.

Verrassend genoeg hebben de Verenigde Arabische Emiraten – die al banden met Israël hebben aangeknoopt in de historische Abraham-akkoorden – ook de verwachtingen over het bezoek van Biden getemperd, met een belangrijke koninklijke adviseur die verklaarde dat “de VAE geen deel uitmaakt van een as tegen Iran.”

Zelfs Bidens meest urgente actiepunt – de Saoedi’s ertoe brengen de olieproductie te verhogen om de gesanctioneerde Russische olie te vervangen als gevolg van de oorlog in Oekraïne – werd met teleurstelling ontvangen, omdat Riyad slechts een toezegging van twee maanden aanbood van een bescheiden opleving van de benzinevoorraden voor de onrustige wereldwijde energiemarkt.

Amerikanen moeten nu de nationale gevolgen van Bidens minder dan geweldige reis naar het Midden-Oosten oplossen, maar Israëli’s moeten hun eigen conclusies trekken over wat het allemaal betekent voor hun land.

Ten eerste blijft de regionale dynamiek tussen Israël en zijn Arabische buren over het algemeen positief voor de Joodse staat. Veel van de Israëlisch-Arabische samensmelting van de laatste tijd heeft te maken met de Iraanse dreiging, en die impuls zal hen alleen maar samen blijven drijven, zoals een belangrijke Iraanse functionaris zojuist verklaarde dat Teheran nu “de technische mogelijkheid heeft om een kernbom te bouwen.”

Ten tweede weten Israëli’s ook dat echte, duurzame vrede in de regio meestal wordt uitgewerkt door en tussen de lokale spelers zelf, en soms hoe minder inmenging van buitenaf, hoe beter.

Ten derde realiseren de Israëli’s zich zeker dat Biden het persoonlijk had gemaakt tussen hemzelf en bin Salman, en de kroonprins was niet geïnteresseerd in het overhandigen van echte overwinningen aan de Amerikaanse president tijdens zijn bezoek aan het Koninkrijk. In plaats daarvan buitte hij Bidens behoefte aan extra Saoedische olieproductie uit en herwon hij een deel van de legitimiteit die verloren ging over de Khashoggi-affaire.

De Saoedische leider maakte ook duidelijk dat hij niet van lekken naar de pers houdt – zoals de onthulling dat IDF-stafchef generaal Aviv Kochavi onlangs zijn Saoedische tegenhanger had ontmoet als onderdeel van een geheime regionale top van Israëlische en Arabische topgeneraals om mogelijke militaire en inlichtingensamenwerking tegen Iran te bespreken. Israël moet dat in de toekomst in gedachten houden.

Op dit punt vertelde de Israëlisch-Amerikaanse auteur en ondernemer Avi Jorisch deze week aan het ICEJ Weekly Webinar dat de VS en Saoedi’s stilletjes zo’n 18 onherkenbare maar belangrijke overeenkomsten hebben ondertekend over verschillende samenwerkingsinspanningen die voortkomen uit het bezoek van Biden, en dit omvatte een lucratieve deal voor de ontwikkeling van zonne-energie waarbij een Amerikaans bedrijf betrokken was waarvan Riyad heel goed weet dat het een Israëlische R & D-dochteronderneming heeft die van vitaal belang is voor de deal.

Jorisch merkte ook op dat Israël gedurende enkele decennia discrete handels- en investeringsbanden had met de Emiraten en Bahrein voordat ze rijpten tot de Abraham-akkoorden. Hij was betrokken bij de ontwikkeling van die economische banden en werkt nu aan soortgelijke initiatieven met Saoedi-Arabië. In mei leidde hij zelfs een delegatie op hoog niveau van ongeveer 50 Joodse CEO’s van grote wereldwijde bedrijven tijdens een allereerste bezoek aan Medina, dat historisch gezien verboden terrein is geweest voor niet-moslims.

In ontmoetingen met Saoedische regerings-, zakelijke en religieuze leiders ontdekte Jorisch dat er veel wederzijds respect en interesse was om samen te werken, ook al wisten hun gastheren dat verschillende Israëlische staatsburgers daar op buitenlandse paspoorten reisden. Hij gelooft dus dat hetzelfde proces en dezelfde trend van normalisatie die plaatsvond met de VAE en Bahrein nu plaatsvindt met de Saoedi’s, maar vanwege de speciale rol die ze spelen als bewakers van de heiligste plaatsen van de islam, zijn de Saoedi’s traditioneel voorzichtig en zullen ze langzaam het pad naar vrede met Israël bewandelen.

Ten slotte moeten de Israëli’s begrijpen dat de Saoedi’s erg trots zijn op hun vredesplan van 2002 (ook al is het eigenlijk bedacht door New York Times-columnist Thomas Friedman), en ze zullen publiekelijk blijven aandringen op een tweestatenoplossing onder zijn voorwaarden, zelfs terwijl ze stilletjes deals sluiten met Israël voor hun eigenbelang.

door David Parsons en Lily Sironi, ICEJ